هر آنچه باید در مورد هیدروکسید سدیم(سود) باید دانست؟
هیدروکسید سدیم یکی از ترکیبات پرکاربرد در صنعت آبکاری است. بر آن شدیم که اطلاعات جامعی در مورد سود کاستیک به اطلاع فعالان صنعت آبکاری رسانیم.کار کردن با این ترکیب مستلزم رعایت موارد ایمنی می باشد.
مشخصات شیمیایی
اسامی مترادف: سودسوزآور، هیدرات سدیم
خانواده شیمیایی: هیدروكسید سدیم
فرمول شیمیایی:NaOH
خصوصیات ظاهری
محلولی است سفیدرنگ، شفاف، بی‌بو، غیرفرار و دارای خاصیت خورندگی
خصوصیات فیزیكی و شیمیایی
وزن مولکولی: 40/01
نقطه ذوب: 12 درجه سانتی‌گراد (محلول 50%)، 62 درجه سانتی‌گراد (محلول 73%–70%)
نقطه جوش: 140 درجه سانتی‌گراد (محلول 50%)
دانسیته نسبی: 1/53 (محلول 50%)، 2 در دمای 15/5 درجه سانتی‌گراد (محلول 73% –70%)
حلالیت در آب: 109 گرم در 100 میلی‌لیتر در دمای 20 درجه سانتی‌گراد
حلالیت در سایر مایعات: در اتانول، متانول و گلیسرول حل می‌گردد.
فشار بخار: 1/5 میلی‌متر جیوه در دمای 20 درجه سانتی گراد (محلول 50%)
PH = 12 (محلول 05/.%)، 13 (محلول 5/.%)، 14 (محلول 5%)
موارد استفاده
كنترل PH، خنثی‌سازی اسید، گاززدایی، ساخت خمیرسلولز و كاغذ، در صنایع گاز و نفت (برای زدایش آلاینده‌های اسیدی در فرایند گاز و نفت)، ساخت صابون و پاك كننده‌ها، صنایع ابریشم مصنوعی و سلوفان، تصفیه آب، فرایند مواد غذایی، زدایش گاز از دودكش، معدنكاری، ساخت شیشه، فرایند نساجی، ضدعفونی سبزیجات، احیاء لاستیك، حكاكی و فلزكاری، فرآیند آلومینیوم‌سازی، آماده‌سازی چسب، زدایش رنگ، به عنوان ماده ضدعفونی كننده.
- خطرات بهداشتی
اثرات کوتاه مدت (حاد):
1- اثر خورندگی شدیدی بر روی چشم، پوست، مجرای تنفسی و گوارشی دارد.
2- استنشاق آن ممکن است باعث ادم ریوی گردد.
اثرات تماس بلند مدت (مزمن):
1- باعث خشكی، ترك زدن و التهاب پوست (درماتیت) می‌گردد.
2- باعث سرطان مری می‌گردد (در اثر تماس گوارشی)
- كمك‌های اولیه
استنشاق: در وهله اول از ایمن بودن خود مطمئن شده و از وسایل حفاظت فردی مناسب استفاده نمایید و سپس فرد را از محل آلوده خارج كرده و به هوای تمیز منتقل نمایید. چنانچه عمل تنفس به سختی انجام میگیرد بلافاصله به وی اکسیژن مصنوعی دهید و اورژانس را مطلع نمایید.
تماس پوستی: از تماس مستقیم پوست با سود خودداری نموده و در صورت نیاز از لباس مخصوص مواد شیمیایی استفاده شود. لباس‌ها و کفش‌های آلوده را از تن فرد مصدوم بیرون آورده و ناحیه متاثر را حداقل به مدت 60 دقیقه به آرامی با آب ولرم بشویید. بلافاصله فرد را به مركز اورژانس منتقل نمایید.
تماس چشمی: چشم را باز نگه داشته و به مدت 20 دقیقه با جریان فراوان آب ولرم بشویید و بلافاصله اورژانس را مطلع نمایید.
تماس گوارشی: هرگز به فردی که هوشیاری خود را از دست داده چیزی ندهید. در صورتی که هوشیار است، دهانش را بطور كامل با آب شستشو دهید و حدود 240 تا 300 میلی لیتر آب به او بدهید. بلافاصله فرد مصدوم را به اورژانس منتقل نمایید.
- خطر حریق و انفجار
نقطه اشتعال: غیر قابل احتراق است.
حدود انفجار: كاربرد ندارد.
درجه حرارت خودسوزی: كاربرد ندارد.
حساسیت به ضربات مكانیكی: حساس نمی‌باشد.
حساسیت به الكتریسته ساكن: كاربرد ندارد.
محصولات ناشی از تجزیه حرارتی و احتراق: فیوم‌های اكسید سدیم
خطرات حریق: هیدروكسید سدیم خودش نمی‌سوزد ولی با آب و تعدادی از مواد واكنش میدهد و می‌تواند حرارت كافی برای اشتعال مواد قابل احتراق را تولید نماید. هیدروكسید سدیم همچنین می‌تواند با فلزاتی از قبیل آلومینیوم، قلع و روی واكنش دهد و تولید گاز هیدروژن قابل اشتعال نماید.
وسیله اطفای حریق: از مواد اطفاءكننده مناسب برای اطفای حریق استفاده نمایید و از كاربرد آب بصورت مستقیم بر روی هیدروكسید سدیم خودداری کنید، زیرا می‌تواند تولید حرارت نماید.
عملیات خاص اطفای حریق:
1- ساكنین را از محل تخلیه نمایید و از فاصله ایمن یا از محل محافظت شده، نسبت به اطفای حریق اقدام کنید.
2- پشت به باد بطرف حریق حرکت نمایید.
3- در صورتیکه خطرناک نیست، موادی را كه هنوز دچار حریق نشدهاند جداسازی نموده و به محل ایمن انتقال دهید.
4- آب را بصورت اسپری برای خنك نگهداشتن ظروف یا جذب حرارت بكار ببرید.
5- نباید بدون استفاده از وسایل حفاظت فردی وارد منطقه حریق شد. در دماهای بالا ممكن است گازهایی تشكیل گردد كه خورنده باشد.
درجه بندی خطرات (بر اساس طبقه بندی NFPA):
خطرات بهداشتی: درجه 3
قابلیت اشتعال: درجه 0
واكنش پذیری : درجه 1
- واكنش پذیری
پایداری: در حالت معمولی پایدار است. هیدروكسید سدیم سریعا دی‌اكسیدكربن را از هوا جذب میکند و در اثر این واكنش، كربنات سدیم تشكیل می‌گردد.
شرایط اجتناب: تماس با آب
ناسازگاری با سایر مواد شیمیایی (چیدمان در كنار یكدیگر):
1- هیدروكسید سدیم واكنش شدید و قابل انفجاری با تعدادی از مواد شیمیایی آلی و غیرآلی (اسیدهای قوی، تركیبات نیتروآروماتیك، نیتروپارافین و تركیبات آلی هالوژن دار)، گلیگول و پراكسیدهای آلی دارد.
2- با آب به شدت واکنش میدهد و حرارت زیادی تولید میکند.
3- استالدئید، آكرولئین یا آكریلونیتریل را بشدت پلیمریزه می‌نماید.
4- در واكنش با فلزاتی از قبیل آلومینیوم، قلع و روی، گاز هیدروژن تشكیل می‌گردد كه قابل اشتعال و انفجار است.
5- در تماس با محلول شكر از قبیل فروكتوز، لاكتوز و مالتوز، مونواكسیدكربن تولید می‌كند.
6- واكنش شدیدی با نمك‌های آمونیوم دارد.
اثر خورندگی بر روی فلزات: برای فلزاتی از قبیل آلومینیوم، روی، مس، برنج، برنز، فولاد (در دمای بالای 40 درجه) خاصیت خورندگی دارد.
- اقدامات لازم در زمان بروز نشتی یا ریخت و پاش
1- در هنگام تمیزكاری از ورود افراد به منطقه خطر جلوگیری کنید و منطقه خطر را بخوبی تهویه نمایید.
2- افراد آموزش دیده نسبت به رفع نشتی یا ریخت و پاش اقدام نمایند. از وسایل حفاظت فردی مناسب استفاده شود.
3- مواد شیمیایی را كه با هیدروكسید سدیم واكنش میدهند، از منطقه خطر دور سازید.
4- از ورود آن به فاضلاب، یا مجرای آب جلوگیری شود.
5- جلوی محلول سرریز شده یا ریخته شده را توسط مواد بی‌اثر مانند خاك یا شن سد نموده و با احتیاط آن را با آب رقیق نمایید یا با اسیدهایی از قبیل اسید استیك یا اسید هیدروكلریك خنثی کنید.
احتیاط‌های لازم در زمان انبارداری
1- در جای خنك، خشك، دارای تهویه مناسب و دور از مواد ناسازگار از قبیل اسیدهای قوی، نیتروآروماتیك، نیتروپارافین و تركیبات آلی هالوژنه نگهداری شود.
2- مواد به مقدار مورد نیاز در محیط کار نگهداری شود و محل انبار مجزا از محیط كار باشد.
3- از ورود افراد متفرقه به انبار خودداری شود و علایم هشداردهنده خطر در معرض دید افراد نصب گردد.
4- از تماس مستقیم هیدروكسید سدیم با آب خودداری شود.
5- در ظروف مناسب، دارای برچسب، درب‌‌دار و سالم نگهداری شود. لازم است این ظروف همواره از نظر آسیب و نشتی مورد بازدید قرار گیرند.
6- انبار باید مجهز به وسایل اطفای حریق از نوع مناسب و وسایل رفع نشتی باشد.
7- در ساخت انبار از مصالح مقاوم در برابر خورندگی استفاده شود.
8- ظروف مواد از جنس آلیاژهای نیكل باشد.
9- مخازن ذخیره‌سازی مواد بالاتر از سطح زمین قرار گیرند.
10- ورودی درب‌ها دارای شیب مناسب باشد.
- حد تماس مجاز و روش های كنترلی
حد تماس مجاز:
روش‌های كنترل مهندسی: استفاده از تهویه ترقیقی یا موضعی، محصور نمودن افراد یا فرآیند و در نهایت اصلاح فرآیند (جایگزین نمودن یك ماده کمخطر بجای ماده خطرناك)
استفاده از وسایل حفاظت فردی:
1- براساس توصیه NIOSH تا غلظت 10 میلی‌گرم بر مترمكعب، از رسپیراتور با ماسك تمام صورت و دارای فیلتر جذب كننده ذرات با كارایی بالا، یا رسپیراتور تصفیه كننده هوا دارای فیلتر جذب كننده گردوغبار و میست، یا كپسول اکسیژن قابل حمل با ماسك تمام صورت یا رسپیراتور تامین کننده هوا با ماسک تمام صورت استفاده گردد.
2- برای مواقع اضطراری یا ورود به محل‌هایی كه غلظت هیدرات سدیم در آن مشخص نیست از كپسول اکسیژن قابل حمل با ماسك تمام صورت از نوع فشار مثبت استفاده شود.
3- برای مواقع فرار، از رسپیراتور با ماسك تمام صورت با فیلتر جذب كننده ذرات با كارایی بالا یا كپسول اکسیژن قابل حمل مخصوص فرار استفاده شود.
4- برای محافظت از چشم از عینک ایمنی یا محافظ صورت استفاده شود.
5- برای محافظت از پوست از دستکش، لباس کار و چکمه از جنس زیر استفاده شود:
برای محلول 70% – 30% از جنس لاستیك بوتیلی، لاستیك طبیعی، نئوپرن، لاستیك نیتریل، پلی‌اتیلن، پلی‌وینیل كلراید و محلول بیش از 70% از نئوپرن، پلی‌وینیل كلراید (برای كار 8 ساعته) استفاده شود.
منبع :
www.ilo.org
